Kościół

Dynamiczny rozwój przemysłowy i demograficzny Łodzi pod koniec XIX w. wpłynął na podjęcie idei budowy kolejnego – trzeciego w mieście kościoła luterańskiego. W 1901 r. Zgromadzenie Parafialne zboru św. Jana w Łodzi postanowiło o sfinansowaniu tej budowy. Na przyszłą lokalizację nowej świątyni wybrano plac przy zbiegu ulic Piotrkowskiej i Czerwonej. W rozpisanym zamkniętym konkursie na projekt kościoła zwyciężył Johannes Wende, współwłaściciel znanej łódzkiej pracowni architektoniczno-budowlanej „Wende i Klause”. Przedstawiony szkic został celem konsultacji przesłany do Franza Schwechtena, słynnego berlińskiego architekta, który stał się współautorem projektu.

Uroczystego wmurowania kamienia węgielnego dokonano 8 października 1909 r. Do wybuchu pierwszej wojny światowej kościół postawiono w tzw. „stanie surowym”, bez wieży i z dachem pokrytym drewnem. Jednak już w 1913 r. zaczęto odprawiać pierwsze nabożeństwa w znajdującej się tuż przy kościele kaplicy. Budowę definitywnie ukończono w 1928 r. Poświęcenie nowo powstałego kościoła miało miejsce 1 listopada 1928 r., w obecności wielotysięcznego tłumu wiernych i przedstawicieli 127 organizacji.

Kościół jest założeniem w formie centralnej, wzniesionym na planie krzyża greckiego. Charakterystyczną fasadę budynku tworzy bogato zdobiony potrójny portal z umieszczoną nad wejściem rozetą. Ponad tym wznosi się wieża nakryta iglicowym hełmem, wzorowana na berlińskim Kościele Pamięci.

Wnętrze kościoła cechuje wysoki kunszt artystyczny. Wszystkie elementy pozostając w zgodzie z architektoniczną tradycją luterańską i choć stanowiące jedynie adiaforę, wprost czerpią z biblijnej symboliki. Z trzech stron nawę główną otaczają empory, na których znajdują się galerie dla wiernych oraz chóru i organów. Ponad nimi góruje kopuła średnicy 17 m. i wysokości 26 m. W jej centrum został umieszczony żyrandol powstały w firmie Bracia Łopieńscy. Jest on największym tego rodzaju żyrandolem w kraju (241 punktów świetlnych), stanowiąc zarazem jeden z najciekawszych elementów wystroju kościoła.

Nawę główną wieńczy półkolista absyda z prezbiterium zaprojektowanym przez Paula Senffa. Jego centralnym punktem jest ołtarz, składający się z mensy (prostokątnej skrzyni-stołu) oraz nastawy (ściany o wysokości 3 m.), zdobionej płaskorzeźbami przedstawiającymi anioły i scenę modlitwy Chrystusa w Ogrójcu. Po lewej stronie, tuż przed absydą znajduje się kazalnica (ambona), a po przeciwległej marmurowa chrzcielnica wykonana w znanym zakładzie rzeźbiarskim Urbanowskich w Łodzi.

Ściany absydy zdobi malowidło alegoria Ukrzyżowania Chrystusa. Dzieło podzielone na pięć scen rozdzielonych półkolumnami, zostało wykonane przez łódzkiego artystę Roberta Lauba. Wyrazistość fresku podkreślają złote promienie emanujące z postaci Chrystusa, będąc wyraźnymi wpływami malarstwa bizantyjskiego w twórczości tego artysty.

Blisko 80-metrowa wieża kościelna skrywa również sześć potężnych dzwonów odlanych w firmie ludwisarskiej Franc Schiling i Latterman w Apolda. Największy nosi imię św. Pawła, ma śr. 2,15 m i w. 4,120 kg (ton H). Pozostałe nie ustępują mu wyraźnie: św. Jan, śr. 1,76 m, w. 2,196 kg (ton D), św. Piotr, śr. 1,57 m, w. 1,604 kg, (ton E), Marcin Luter, śr. 1,38 m, w. 1,094 kg (ton Fis), Pokuta, śr. 1,29 m, w. 894 kg (ton G), Modlitwa, śr. 1,01 m, w. 430 kg (ton H). Na wieży zainstalowano również zegar o napędzie elektrycznym, wykonany w firmie  Philipp Hörz z Ulm. W chwili instalacji stanowił jeden najnowocześniejszych mechanizmów, o jego klasie może świadczyć fakt, że wciąż działa w oparciu o oryginalną technologię.